Świat obiegła wiadomość: Klaus Schwab, założyciel i wieloletni przewodniczący Światowego Forum Ekonomicznego w Davos, ustąpił dzisiaj z rady nadzorczej organizacji. To symboliczny koniec pewnej epoki. Przez 55 lat Schwab kierował Forum i nadawał ton globalnym dyskusjom na temat przyszłości gospodarki, technologii i społeczeństwa. Jego najbardziej znane idee, takie jak “Czwarta Rewolucja Przemysłowa” i “Wielki Reset”, zdobyły poklask wśród elit, ale równie wiele kontrowersji i krytyki.
A oto niektóre z jego pomysłów:
1. Czwarta Rewolucja Przemysłowa: techno-optymizm czy techno-dyktatura?
Jednym z flagowych pomysłów Schwaba jest koncepcja Czwartej Rewolucji Przemysłowej (ang. Fourth Industrial Revolution, 4IR). Według niego łączenie technologii cyfrowych, biologicznych i fizycznych (np. sztuczna inteligencja, Internet Rzeczy, biotechnologia) radykalnie przekształci wszystkie aspekty życia.
Schwab promuje ideę, iż państwa i przedsiębiorstwa muszą aktywnie wspierać rozwój tych technologii, ponieważ są one nieuniknione i konieczne dla postępu. Problem w tym, iż Schwab niemal bezrefleksyjnie traktuje potencjalne zagrożenia. Owszem, wspomina o “potrzebie etyki”, ale nie idzie za tym realna krytyczna analiza.
W praktyce Czwarta Rewolucja Przemysłowa oznacza koncentrację władzy technologicznej w rękach korporacji. To, co Schwab przedstawia jako “przyszłość współpracy człowieka z maszyną”, może prowadzić do masowego nadzoru, inwigilacji i marginalizacji ludzi bez dostępu do technologii.
Zamiast emancypacji mamy ryzyko cyfrowego feudalizmu, w którym główne platformy kontrolują komunikację, rynek pracy i dostęp do informacji. Schwab nie odpowiada na pytania: kto będzie kontrolować te technologie? Kto odpowie za ich nadużycia?
2. Wielki Reset: odnowa czy zamaskowana centralizacja władzy?
Podczas pandemii COVID-19 Schwab wypromował ideę “Wielkiego Resetu” (ang. The Great Reset). Zakłada ona gruntowną przebudowę systemu gospodarczego i społecznego: odejście od kapitalizmu akcjonariuszy ku kapitalizmowi interesariuszy, czyli systemowi, w którym firmy odpowiadają nie tylko przed inwestorami, ale też przed społeczeństwem i środowiskiem.
Brzmi dobrze? Na papierze tak. W praktyce jednak “Reset” był lansowany głównie przez elity gospodarcze, które miałyby zarządzać tą transformacją. Nie chodzi tu o demokratyczną rewolucję, ale raczej o przedefiniowanie neoliberalizmu tak, by mógł trwać dłużej. Schwab i jego współpracownicy nie proponują likwidacji nierówności, ale ich zinstytucjonalizowanie w nowej formie.
Wielki Reset to bardziej rebranding systemu niż jego zmiana. Zamiast pytać społeczeństwa, co powinno się zmienić, elity spotykają się w Davos i ustalają to za wszystkich. Brakuje tu autentycznej partycypacji, a nadmiar narracji PR-owej.
3. Kapitalizm interesariuszy: puste hasło?
Schwab od lat promuje model “kapitalizmu interesariuszy” (stakeholder capitalism). Twierdzi, iż firmy powinny służyć nie tylko inwestorom, ale także pracownikom, klientom, lokalnym społecznościom i planecie.
To piękna idea, ale niepoparta rzeczywistością. Większość korporacji pojawiających się w Davos prowadzi biznes jak zwykle: maksymalizacja zysku, optymalizacja podatkowa, redukcja kosztów pracy. Kapitalizm interesariuszy często okazuje się jedynie PR-em dla firm, które nie chcą być postrzegane jako bezduszne molochy.
Poza tym Schwab nie odpowiada na pytanie: kto ma pilnować tych interesariuszy? Jakie mają narzędzia, by egzekwować swoje prawa? W obecnym systemie nie mają żadnych.
4. Davos jako symbol oderwania elit od rzeczywistości
Forum w Davos miało być miejscem dialogu. W praktyce stało się luksusowym klubem dla najbogatszych. Milionerzy i miliarderzy dyskutują o równości, przylatując prywatnymi odrzutowcami. Politycy wygłaszają przemówienia o potrzebie zmian, po czym wracają do uprawiania starej polityki.
Davos stało się symbolem globalnego cynizmu: mówienia jedno, robienia drugiego. Schwab, choć bez wątpienia wywarł wpływ na kształt debaty globalnej, nie stworzył mechanizmów realnej zmiany. Wręcz przeciwnie — ugruntował model, w którym decyzje zapadają poza demokratycznym nadzorem.
5. Schwab jako ideolog nowej technokracji
Schwab promuje świat zarządzany przez “ekspertów” i “liderów”. Problem w tym, iż tacy liderzy nie odpowiadają przed nikim. Forum w Davos to środowisko, w którym nikt nie ponosi odpowiedzialności za skutki swoich decyzji. Schwab chce świata, w którym demokracja jest zbędna, bo zastępuje się ją zarządzaniem i konsensusem elit.
To powrót do modelu technokracji, który ignoruje konflikt interesów, klas i ideologii. Tymczasem prawdziwe zmiany wymagają nie tyle konsensusu, co konfrontacji i demokracji. Schwab nie proponuje rewolucji ani choćby reformy. On proponuje lepiej naoliwioną maszynę.
6. “Nie będziesz nic miał i będziesz szczęsliwy” — mit czy ostrzeżenie?
To zdanie, choć pochodzi z jednego z artykułów na stronie WEF, zostało symbolicznie przypisane Schwabowi. Jego wizja przyszłości zakłada odejście od własności prywatnej na rzecz “użytkowania jako usługi”. Mieszkania, samochody, sprzęt — wszystko miałoby być współdzielone.
W teorii może to ograniczyć konsumpcjonizm. W praktyce jednak oznacza uzależnienie ludzi od dostawców usług i platform cyfrowych. jeżeli nie masz nic, ale wszystko wynajmujesz od Amazonu czy Google’a, to kto naprawdę kontroluje twoje życie?
Schwab i jego współpracownicy nie rozumieją, iż własność to również niezależność. Bez niej obywatel staje się klientem, a klientem można manipulować.
Podsumowanie: koniec epoki, czas na coś nowego
Odejście Klausa Schwaba z World Economic Forum zamyka istotny rozdział w historii globalnych elit. Jego idee odegrały dużą rolę w kształtowaniu współczesnej narracji o przyszłości. Ale teraz nadszedł czas, by je zrewidować i zakwestionować.
Nie wystarczy głosić haseł o równości, gdy praktyka to elitarne spotkania bez demokratycznej kontroli. Nie wystarczy promować technologii, nie pytając o jej konsekwencje. Nie wystarczy zmieniać narracji, nie zmieniając struktur władzy.
Schwab chciał być architektem przyszłości. Zostawia jednak po sobie plan, który bardziej przypomina dystopię niż utopię. Czas na nowe idee, bardziej zakorzenione w rzeczywistości i bardziej demokratyczne.
