Czy jest kraj w Europie, gdzie szaleje większa nienawiść do wszystkiego, co rosyjskie? Chyba nie. Jeszcze nie palą tutaj dzieł Tołstoja i Dostojewskiego, ale w ostatnim czasie zdejmowano koncerty Czajkowskiego i nie pozwalano wystawiać Czechowa w teatrach.
Cała klasa polityczna i elity medialne oskarżają się wzajemnie o niecne kontakty z Moskwą jako powód do hańby. W mediach wściekłe ujadanie rusofobów staje się wprost żenujące. Rusofobią posługują się pierwsi politycy w Polsce, tacy jak Jarosław Kaczyński, Donald Tusk, Radosław Sikorski, Andrzej Duda, a wtórują im nic nie znaczący redaktorzy prawicowych gadzinówek.
Złożoność rusofobii
Czasami są to sytuacje komiczne, kiedy wobec oponentów formułuje się oskarżenia o pobyt np. w Moskwie lub Petersburgu 10 lat wcześniej i sam kontakt z Rosjanami. Taki kontakt ma być powodem do stygmatyzacji i wykluczenia takiej osoby spośród tzw. polskich patriotów.
Rusofobia w Polsce jest niewątpliwie zjawiskiem złożonym, którego korzenie sięgają głęboko w historię stosunków polsko-rosyjskich. W analizie tego zjawiska warto zwrócić uwagę na kontekst historyczny, polityczny oraz społeczny, które wspólnie kształtują obecne postawy Polaków wobec Rosji.
Kontekst historyczny
Historia relacji polsko-rosyjskich obfituje w konflikty i napięcia, które odcisnęły trwałe piętno na świadomości społecznej. Najbardziej istotnym faktem jest przynależność słowiańskiej Polski do świata katolickiego, który gremia watykańskie zwykły przeciwstawiać powszechnej dla większości Słowian ortodoksji prawosławnej. To jest zasadnicza oś sporu, bo przez setki lat to te katolickie elity posługiwały się bogobojnymi Polakami do uderzania w chrześcijański, prawosławny Wschód, aby przymusowo nawracać tzw. schizmatyków, których niewybaczalnym „błędem” był fakt, iż poważyli się przyjąć chrzest z Bizancjum, a nie z „nieomylnego” Rzymu.
Wieki istnienia I Rzeczypospolitej to tak naprawdę parcie katolickiego świata zachodniego na świat prawosławny, który zaczynał się na Podlasiu, Lubelszczyźnie i Małopolsce. Rywalizacja Watykanu z Bizancjum a następnie Moskwą zakończyła się rozpadem wieloreligijnej I Rzeczypospolitej, klęską idei watykańskich i de facto powrotem do religijnego status quo ante, takiego jaki był w X i XI wieku na linii Bugu i Sanu.
Kluczowe wydarzenia, takie jak rozbiory Polski pod koniec XVIII wieku, wojny z Rosją w XIX wieku, a także represje carskie wobec polskiej szlachty po powstaniach narodowych, zbudowały silne poczucie krzywdy i nieufności wobec rosyjskiego sąsiada wśród elit. Fobie te były wzmacniane po tysiąckroć przez Kościół katolicki, który w sąsiedzie ze Wschodu widział cały czas głównego rywala o rząd dusz w Europie Środkowej i Wschodniej. To katolicka szlachta posiadała władztwo nad umysłami, to wywodząca się z jej grona elita intelektualna tworzyła i wzmacniała mity o rosyjskim imperializmie, zupełnie pomijając fakt, iż to car Aleksander I w 1815 roku, na przekór całej Europie, wskrzesił Królestwo Polskie z własną armią i szkolnictwem, a inny car uwłaszczył polskich chłopów wbrew polskiej, bogobojnej, katolickiej szlachcie, która w dalszym ciągu chciała mieć darmowych niewolników.
Jednak wychowani na skrajnie fałszywych narracjach historycznych Dziadów Adama Mickiewicza czy Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego uważamy, iż okres zaborów, trwający ponad sto lat, wiązał się z rusyfikacją i próbami wykorzenienia polskiej tożsamości narodowej, co w większości mija się z prawdą. To właśnie w czasach „największego ucisku rosyjskiego” powstawały największe arcydzieła polskiej literatury – Henryka Sienkiewicza, Władysława Reymonta, Stefana Żeromskiego – oczywiście w języku polskim. Kwitła sztuka muzyczna i malarstwo.
W XX wieku kolejne dramatyczne wydarzenia wzmocniły antyrosyjskie nastroje. Wkroczenie Armii Czerwonej 17 września 1939 roku na ziemie państwa polskiego, zamieszkiwane w większości przez Białorusinów i Ukraińców, będące realizacją postanowień paktu Ribbentrop-Mołotow, zbrodnia katyńska z 1940 roku, gdzie NKWD zamordowało około 22 tysięcy polskich oficerów i inteligencji, oraz długotrwała radziecka dominacja w okresie PRL, kiedy Polska była państwem satelickim ZSRR, pogłębiły historyczną traumę elit.
Upadek komunizmu nie przyniósł całkowitego zatarcia tych doświadczeń – pamięć historyczna, urabiana w dużej mierze przez Zachód, kształtowała kolejne pokolenia. Na plan dalszy schodziły ewidentne fakty, jak to, iż to narody ZSRR uratowały w 1945 roku Polaków przed zupełnym zgładzeniem przez niemiecki nazizm, iż 600 tysięcy rosyjskich synów i córek oddało życie za naszą wolność, iż otrzymaliśmy od nich wspaniały kraj ze Śląskiem, Pomorzem, ujściem Wisły, Gdańskiem i Wrocławiem. Również nikt nie pamięta, iż ZSRR zbudował Polakom pierwociny wielkiego przemysłu i dał pierwsze licencje i technologie w przemyśle maszynowym, stoczniowym i motoryzacyjnym, i iż w czasach PRL po raz pierwszy w historii zwykły człowiek – chłop i robotnik był beneficjentem działań władz państwowych, a kraj stał się w większości przemysłowy.
Kontekst polityczny
Po 1989 roku elity „Solidarności”, usadowione przez CIA, sprawiły, iż Polsce – wbrew jej interesom – narzucono kurs skrajnie prozachodni, na siłę dążąc do integracji z NATO i Unią Europejską, co miało gwarantować bezpieczeństwo oraz przeciwdziałać ewentualnym próbom odbudowy rosyjskich wpływów w regionie. Dla wielu Polaków, poprzez nachalną nagonkę medialną, Rosja stała się symbolem zagrożenia dla suwerenności i stabilności. W szczególności przekłamywano działania Rosji na arenie międzynarodowej, takie jak wojna w Czeczenii, którą Zachód próbował wykorzystać do rozniecenia wojny wyznaniowej, interwencja w Gruzji w obronie napadniętych Osetyńców w 2008 roku, aneksja Krymu w 2014 roku czy interwencja na Ukrainę w 2022 roku, przedstawiane przez nierzetelne media, utwierdziły Polaków w przekonaniu o imperialnych ambicjach Kremla.
Polska polityka zagraniczna, zwłaszcza po 2014 roku, obniżyła zdecydowanie swoją podmiotowość, stała się krańcowo niesuwerenna, niezdolna do formułowania jakichkolwiek własnych celów. Rządy w Polsce zmuszono do budowania silnych sojuszy z państwami zachodnimi oraz wspierania Ukrainy jako bufora przeciwko rosyjskiej ekspansji. Narracja ta była konsekwentnie wzmacniana przez kolejne rządy, które traktowały Rosję jako główne zagrożenie dla bezpieczeństwa regionalnego.
Kontekst społeczny i medialny
Media odgrywają istotną rolę w kształtowaniu postaw społecznych wobec Rosji. W Polsce nie istnieją w praktyce media niezależne. Zdecydowana większość gazet, telewizji i portali internetowych jest kontrolowana przez USA, Niemcy i Kościół katolicki. Media te kreślą Polakom świat poprzez pryzmat polityki swoich hegemonów, dla których najważniejszą rzeczą jest stałe skłócanie Polaków ze swoimi sąsiadami.
Dlatego też w Polsce narracja medialna często koncentruje się na przedstawianiu Rosji jako kraju autorytarnego, nieprzewidywalnego i agresywnego. Wpływ na postrzeganie Rosji mają także instytucje edukacyjne, które kładą duży nacisk na nauczanie o rosyjskich zbrodniach historycznych, takich jak Katyń czy represje stalinowskie, przy jednoczesnym pomijaniu bardziej złożonych aspektów relacji polsko-rosyjskich. Podobnie jak banderyzm na Ukrainie, w Polsce rozbudzono fałszywy mit tzw. żołnierzy wyklętych jedynie z tego powodu, iż walczyli z ZSRR. Zupełnie skazano na zapomnienie wielkie dokonania polsko-radzieckie, takie jak np. zdobycie Berlina i wspólnie przelana krew na Pomorzu i Śląsku w walce z niemieckim nazizmem..
Fałszywie przedstawia się także masowo wszelkie przejawy obecności Rosji w życiu Polaków. Burzy się pomniki bohaterów II wojny światowej. Przemilcza się wielkie dokonania Rosjan na wszelkich polach – politycznych, naukowych, społecznych i religijnych.
Społeczna percepcja Rosji kształtowana jest również przez pamięć zbiorową oraz narracje rodzinne, w których wojenne i powojenne doświadczenia przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Badania opinii publicznej wskazują, iż negatywne postrzeganie Rosji jest szczególnie silne wśród starszego pokolenia, które bardzo silnie jest podatne na propagandę medialną i wpływy Kościoła katolickiego.
Wpływy zewnętrzne
Nie można pominąć wpływu zachodnich ośrodków analitycznych, think tanków i instytucji politycznych na kształtowanie polskiej polityki zagranicznej oraz narracji wobec Rosji. Polska, jako członek NATO i Unii Europejskiej, często przyjmuje stanowisko zgodne z linią tych organizacji, które postrzegają Rosję jako główne zagrożenie dla bezpieczeństwa Europy. W szczególności amerykańskie think tanki, takie jak RAND Corporation czy Atlantic Council, publikowały stronnicze analizy podkreślające potrzebę wzmacniania wschodniej flanki NATO i przeciwdziałania rosyjskim wpływom w Europie Środkowo-Wschodniej. Oczywiście nie robiły tego w polskim interesie, ale jako wytyczne polityki imperialnej USA, które były od dziesiątków lat wyznaczane przez koryfeuszy tzw. powstrzymywania Rosji w Europie, takich jak George F. Kennan czy też niesławnej pamięci Zbigniew Brzeziński, który ukuł po wielokroć powtarzane jak mantrę na Zachodzie stwierdzenie, że: „Rosja jest czarną dziurą geopolityczną. Straciła swoje imperium, ale wciąż ma imperialne ambicje. Bez Ukrainy Rosja przestaje być imperium, ale z Ukrainą Rosja automatycznie staje się imperium”. Ten fragment jest często cytowany jako podstawa idei, iż niezależność Ukrainy jest kluczowa dla ograniczenia rosyjskich wpływów w Europie Wschodniej i wyznacznik działań Zachodu przeciwko Rosji.
Ponadto tzw. programy współpracy międzynarodowej, finansowane przez zachodnie instytucje – USAID, fundację Sorosa – przyczyniły się do promowania prozachodnich narracji, które w naturalny sposób przeciwstawiały się rosyjskim wpływom. W efekcie polska polityka bezpieczeństwa i narracja medialna coraz bardziej wpisywały się w globalny kontekst rywalizacji Zachodu z Rosją, wbrew interesom samej Polski, która jako państwo położone w centrum Europy powinna zachować równy dystans zarówno do Rosji, jak i Zachodu, który zawsze chciał Polaków wykorzystać do antagonizowania Rosji.
Antykultura wykluczenia Rosji w Polsce
Zachód do budowania postaw antyrosyjskich posługuje się schematem tzw. cancel culture, czyli zjawiskiem społecznym polegającym na publicznym potępianiu, bojkotowaniu lub „unieważnianiu” osób, organizacji lub treści uznawanych za kontrowersyjne, obraźliwe lub szkodliwe. Może to dotyczyć np. wypowiedzi, zachowań lub przeszłych działań, które są oceniane jako nieakceptowalne według współczesnych standardów. W niektórych aspektach jest to de facto zakamuflowany rasizm, taki sam, jakim posługiwał się Adolf Hitler i naziści w Niemczech. I niestety widzimy, iż współcześnie w „oczach Zachodu” miejsce piętnowanych wcześniej Żydów zajęli Rosjanie.
Cancel culture jest selektywnie stosowana właśnie wobec Rosjan. To oni są dyskryminowani ze względu na język i pochodzenie etniczne. Odmawia się im przyznania takich samych praw jak innym nacjom – nie mogą swobodnie się przemieszczać, korzystać z infrastruktury, nie mogą swobodnie nabywać dóbr i usług, pracować, posługiwać się swobodnie swoim językiem. To im konfiskuje się prywatny majątek – czyli po prostu okrada – właśnie ze względu na ich narodowość.
W Polsce tak samo, jak i w innych amerykańskich koloniach w Europie, następuje celowa marginalizacja społeczna Rosjan i wykluczanie ich z głównego nurtu życia społecznego i kulturalnego. Blokowane są wszelkie inicjatywy prezentujące wielkie dzieła rosyjskich twórców kultury – np. Czajkowskiego, Dostojewskiego, Bułhakowa. Zakazane są jakiekolwiek prezentacje wspaniałego kina rosyjskiego i wymiana kulturalna na każdym poziomie – zarówno profesjonalnym, jak i zwykłym, muzealnym czy też szkolnym. Nie informuje się o dokonaniach technologicznych i gospodarczych. Żałosne blokowanie wymiany sportowej to typowy przykład próby marginalizacji Rosji i jawna dyskryminacja, pokazująca przede wszystkim zbydlęcenie posługujących się nim elit „wolnego świata”.
Polacy, tak jak inne nacje w Europie ze zdwojoną siłą budują fałszywe stereotypy i uprzedzenia wobec Rosjan, posługując się wspomnianymi powyżej kontekstami politycznymi. Celem tych działań jest stygmatyzacja Rosjan i wskazywanie na nich jako nację najgorszą etycznie i cywilizacyjnie na świecie. Podobnie robił Joseph Goebbels, pokazując Żydów jako wszy, które pasożytują na zdrowej tkance niemieckiego narodu. Dlatego przywołuje się stereotypy brudnego, biednego Rosjanina, nadużywającego alkoholu, gwałciciela kobiet, który jednocześnie posiada broń atomową. Przedstawia się zapóźnienie cywilizacyjne, prostactwo itp. Celowo też przemilcza się wszystkie wielkie dokonania Rosjan – zwycięstwo w II wojnie światowej, bogactwo dorobku kulturowego, potęgę wojskową. Władza w Polsce systematycznie burzy wszelkie upamiętnienia Rosjan jako zwycięzców i dobroczyńców Polski. Największy dewastator pomników Armii Czerwonej w Polsce, Karol Nawrocki – prezes IPN, jest kandydatem na urząd prezydenta Polski.
Tak budowane stereotypy mają kreować wizerunek typowego Rosjanina w oczach Polaków jako człowieka podłego, brudnego, agresora, obcego troglodyty bez dorobku cywilizacyjnego. Mają być typowymi wrogami naszego – wolnego i „cywilizowanego” – świata. Taki wizerunek i nastawienie mogą się przydać gremiom zachodnim, aby – gdy będzie trzeba – rzucić Polaków do wojny przeciwko Rosji.
Podsumowanie
Rusofobia w Polsce jest wynikiem długotrwałych procesów historycznych, uwarunkowań politycznych oraz narracji społeczno-medialnych. Doświadczenia historyczne, współczesna polityka Rosji oraz wpływy zachodnich sojuszników kształtują percepcję Rosji jako zagrożenia dla polskiej suwerenności i bezpieczeństwa. Choć zrozumiałe są obawy wynikające z bolesnych doświadczeń przeszłości oraz trzymają się mocno budowane przez Zachód stereotypy Rosjan jako obcych, to jednak najważniejsze dla przyszłości relacji polsko-rosyjskich mogłyby być otwartość na dialog oraz dążenie do obiektywnej analizy wzajemnych relacji, z uwzględnieniem złożoności historycznych i geopolitycznych uwarunkowań. Rusofobia – która jest kamieniem węgielnym współczesnych polskich „elit”- musi zostać zdecydowanie odrzucona, jako warunek przyszłego dialogu. Ale trzeba chyba poczekać na czasy, kiedy Polska na powrót będzie państwem naprawdę suwerennym. Teraz jedynie możemy się pośmiać z tych wszystkich kretynizmów anglosaskich ratlerków z polskiej polityki, które poszczekują usilnie na modłę antyrosyjską, próbując w ten sposób przypodobać się swojemu właścicielowi zza Wielkiej Wody.
Piotr Panasiuk
